یتناول هذا المقال قضیه الاستلزام الحواری، إحدی اهم القضایا فی الدرس التداولی الحدیث، ومیزه من میزات اللغات الطبیعیه وذلک من خلال نظریه "الاستلزام الحواری" للفیلسوف الإنجلیزی هربرت بول غرایس، حاولت الدراسه تطبیق نظریته فی الحوار فی سوره "الشعراء" معتمده علی قواعد الحوار وعلی سیاق السوره مرکزین علی حوار نبیین هما موسی وإبراهیم 8 بطریقه وصفیه تحلیلیه وقد تبین ان خرق القواعد الاربعه للحوار من منظور غرایس له دور حاسم فی إیصال المعنی الثانوی والمسمی لدیه بالمعنی الغیر الطبیعی تمت الإشاره إلیها فی صمیم البحث وقد ساعدنا هذا التحلیل فی تتبع القصص القرآنی من خلال اقوال المتحاورین، وکشف التحلیل عن اغراض المتحاورین والمقاصد التی یرمون إلیها لیظهر تلاعب وسخریه فرعون من جهه والرد الموافق لقواعد مبدا التعاون من قبل موسی 7، کما رسمت الدراسه رفضه التعاون مع موسی 7. لنفهم ان الله تعالی، وهو الاعلم بالنوایا، اهلک فرعون وهامان وجنودهما لعلمه بعدم وجود نیه لدیهم للإیمان والحقیقه ان المقاصد تظهر من خلال اقوال المتکلمین. ولعل هذا سبب من اسباب استعمال الحوار إلی جانب السرد فی القرآن الکریم.

إِنَّ الاستلزام الحواریّ، کأبرز المفاهیم فی البحث التداولی الغربی الحدیث، لصیق بلسانیَّات الخطاب الَّتی أخذ معها الباحث الّلسانی منحی متمیِّزا. وقد أظهر الاستلزام الحواریّ جانباً من جوانب الإعجاز فی القرآن الکریم، وتکمن أهمّیته فی تفسیر التراکیب القرآنیّة وربطها بمقامها. وهذه الدراسة محاولة لتطبیق نظریة الاستلزام علی قصّتی زکریّا ومریم-علیهما السَّلام-فی القرآن موزَّعة فی سورتی آل عمران و مریم؛ وسبب اختیار هاتین القصّتین یرجع إلی أنَّهما أبلغ وأروع القصص القرآنیّة فی خرق العادات، وهما موجَّهتان فی أَسالیبهما للتأثیر علی المخاطب وتعاملاتِه واستمالة العقول وتوجیه النّفوس. وبما أنَّ القصّة تلعب دوراً بارزاً فی التربیة ولا تزال موضع عنایة البشر، فقد اتّخذ البارئ – عزَّ وجلّ-القصص وسیلة من وسائل الإقناع والتأثیر فی کتابه العظیم وضمّنها أدلّته وحججه علی الجاحدین والمشرکین. وقد اکتفی هذا البحث بمبدأ التعاون الَّذی جاء به غرایس باعتباره منظّراً لهذا البحث التداولی الحدیث بطریقة وصفیَّة تحلیلیة. والنتائج تدلُّ علی أن عشر حوارت فی القصَّتین تشمل الاستلزام الحواریّ، حیث عدلت عن المعانی الحقیقیة إلی المعانی المجازیة المستلزمة لتعطی دلالات جدیدة وأنَّ خرق قاعدة الکم والکیف أکثر الخروقات لتحقیق الاستلزام الحواریّ. وفی الحوارات الخاصَّة لزکریَّا ومریم (علیهما السَّلام)، تم خرق قواعد الحوار بطریقة تناسب الاستلزام الحواریّ ومن أهمّ ملامح ذلک استخدام اسم الاشارة، الإیجاز، الإطناب، والصور البیانیة لتظهر کرامة زکریَّا (علیه السَّلام) وشوقه من أعماق النفس للذریَّة وکرامة مریم (علیها السَّلام) بخارق العادة فی حملها وقداسة ولدها وتنزیهها من التهم الشنیعة الَّتی اتهمها بها قومها.

چکیده فارسی:با ظهور اومانیسم و نهضت اصلاح دینی، آگاهی جدیدی درباره فردیت انسان به وجود آمد و نحوه ارتباط انسان با خدا و آمرزیدگی، کانون توجه الهیات لوتر قرار گرفت. لوتر با درک اوضاع جدید، پارادایمی نو در باب انسان، آزادی اراده، و نوع رابطه او با خدا و ایمان وضع کرد. پیش تر خدا در تلقی کلیسای قرون وسطایی، موجودی دور از دسترس بشر و هستی بود، اما وی با رد واسطگی کلیسا در همه شئون، به خدایی در دسترس انسان اشاره کرد که مجال گفت وگوی مستقیم دارد. تحول مفهومی لوتر در باب آمرزیدگی بر این اصل مبتنی بود که خداوند، انسان را گویی آمرزیده است و جایگاه آمرزیدگی خدا در خارج از وجود شخص گناهکار قرار دارد. بنابراین، آمرزیدگی، اکتسابی و نه اعطایی است. این پارادایم جدید، مخالف دیدگاه رایج آگوستینی در قرون وسطا مبنی بر جایگاه عدالت در درون انسان بود که راه ورود کلیسا برای هدایت انسان را باز می کرد. اما جوهره پارادایم لوتر در باب انسان، آزادی او در برابر انسان اسیر کلیسا و شریعت بود. لذا بندگی آزادمنشانه انسان فقط در سایه اراده ای آزاد میسور است. چکیده عربی:بعد رواج النزعة الإنسانیة وانطلاق نهضة الإصلاح الدینی، ظهرت رؤیةٌ جدیدةٌ حول شخصیة الإنسان وکیفیة ارتباطه بالله تعالی وحول مسألة المغفرة، وقد حظیبت باهتمام القسّیس الألمانی مارتن لوثر وأثّرت علی أفکاره اللاهوتیة، إذ إنّه بعد أن أدرک ماهیة الأوضاع الجدیدة، وضع نموذجاً معرفیاً جدیداً للإنسان وحرّیة إرادته ونمط علاقته بالله وإیمانه.تعالیم الکنیسة فی القرون الوسطی أکّدت بشکلٍ عامٍّ علی أنّ الله عزّ وجلّ بعیدٌ عن البشریة والوجود، إلا أنّ لوثر رفض توسّط الکنیسة فی جمیع الشؤون الدینیة واعتبر الربَّ قریباً من الإنسان وبإمکانه أن یخاطبه مباشرةً. التحوّل المفهومی الذی جاء به هذا القسّیس علی صعید المغفرة، یرتکز علی أنّ الله تعالی کأنّما غفر للإنسان ومحل هذه المغفرة هو خارج وجود شخصیة المذنب، وعلی هذا الأساس تکون المغفرة اکتسابیةً ولیست معطاةً. هذا النموذج المعرفی الجدید یتعارض مع الرؤیة الأوغسطینیة التی سادت فی القرون الوسطی والتی تمّ التأکید فیها علی منزلة العدالة فی باطن الإنسان والتی فسحت المجال للکنیسة بإیفاء دورٍ لهدایة الإنسان، فی حین أنّ النموذج المعرفی الذی طرحه لوثر حول الإنسان یتمحور حول تحرّره من قیود الکنیسة والشریعة، لذا فإنّ العبودیة المتحرّرة للإنسان لا تتحقّق إلا فی ظلّ الإرادة الحرّة.

چکیده فارسی: «اخلاق تفسیر» یکی از شاخه های دانش اخلاق و متعلَّق اخلاق کاربردی است. مسئله پژوهش حاضر، ترسیم قلمرو معرفتی «اخلاق تفسیر» در «مطالعات قرآنی» است. اخلاق تفسیر به عنوان شاخه ای از اخلاق کاربردی، هویت میان رشته ای دارد. از طرفی به دانش اخلاق، به مثابه یک نظام معرفتی [رشته] متعلق است و از‫ جهت دیگر، به گستره معرفتی تفسیر تعلق دارد. ازآنجا‫ که این دانش نوظهور به اندازه کافی رشد نکرده‫ است و تعین معرفتی نیافته‫ است، نشان‫ دادن جایگاه و قلمرو معرفتی اخلاق تفسیر در دانش اخلاق و مطالعات قرآنی می تواند ما را در تبیین روش و جنس پژوهش و بایسته ها و الزامات روش شناختی و معرفت شناختی آن یاری کند. نتیجه پژوهش آن است که اخلاق تفسیر سه حوزه کنشی (عملِ تفسیر)، فرایندی (فرایند تفسیر به مثابه پژوهش) و دانشی (گستره معرفتی علم تفسیر) را شامل می شود. نیز براساس ساحت های سه گانه مطالعات ناظر به فهم و تفسیر قرآن، اخلاق تفسیر در سه سطح پیشاتفسیر، فرایند تفسیر و پساتفسیر (فراورده تفسیر) قابل بررسی است. چکیده عربی: «أخلاق التفسیر» أحد فروع علم الأخلاق ویتعلَّق بالأخلاق العملیة. القضیة التی یتناولها هذا البحث هی تعیین المجال المعرفی لأخلاق التفسیر فی الدراسات القرآنیة. أخلاق التفسیر کفرع من الأخلاق العملیة، یتصف بطابع الاشتراک بین الفروع. فمن جهة هناک متعلق بعلم الأخلاق، بمثابة نظام معرفی [فرع علمی]، ومن جهة اخری یتعلق بالمجال المعرفی للتفسیر. بما أن هذا العلم الذی ظهر حدیثاً لم یتطور حتی الآن الی الحدّ الکافی، ولم یجد تعیّناً معرفیاً، فإن تعیین المکانة والمجال المعرفی لأخلاق التفسیر فی علم الأخلاق والدراسات القرآنیة یمکن أن یساعد علی تبیین منهج وطبیعة البحث ومستلزماته ومتطلباته المنهجیة والمعرفیة. نتیجة هذا البحث هی أن أخلاق التفسیر یضم ثلاث مدیات أو مجالات وهی العمل (عمل التفسیر)، والعملیة التسلسلیة (سیاق عملیة التفسیر بمثابة بحث)، والعلمیة (المجال المعرفی لعلم التفسیر). وکذلک علی أساس المیادین الثلاثة للدراسات المتعلقة بفهم وتفسیر القرآن، یمکن تسلیط الضوء علی أخلاق التفسیر علی ثلاث مستویات وهی: ما قبل التفسیر، وعملیة التفسیر، وما بعد التفسیر (حصیلة التفسیر).

چکیده فارسی:امروزه پدیدارشناسی دین، نزد بسیاری از دین پژوهان مقبول افتاده است. این روی آورد تحت تاثیر پدیدارشناسی هوسرل، وارد گستره دین پژوهی شد. مولفه های بنیادین پدیدارشناسی دین عبارتند از: توصیف پدیدارهای دینی به صورت صرف و عاری از تبیین، تمرکز بر حیث التفاتی نهفته در پدیدارهای دینی، مقابله با تحویلی نگری، تعلیق همه پیش فرض ها و پیش دانسته ها و تلاش برای شهود ذات دین. پدایدرشناسی دین، فاقد همه ابعاد یک نظام شناختاری کامل است؛ لذا نمی توان آن را یک دانش مستقل بهره مند از تعین معرفتی تام دانست. پدیدارشناسی دین در کارآمدترین حالت صرفا یک روی آورد متعلق به مقام گردآوری است، نه یک دانش مستقل و نه روشی برای مقام داوری. توقف در توصیف صرف، غفلت از تبیین و توجیه، ناکارآمدی در پیشگیری و درمان تحویلی نگری، ابتنا بر مفاهیم کلی و مبهم، فقدان الگوی مطالعاتی مشخص و برنامه پژوهشی مدون، فقدان روش های کارآمد برای سنجش نظریه ها در مقام داوری و امعان در مقام گردآوری، موجب ناکارآمدی پدیدارشناسی دین به منزله منطق فهم دین شده است. چکیده عربی:الیوم اصبحت معرفة ظاهرة الدین مقبولة لدی الکثیر من الباحثین الدینیین. هذا التوجّه دخل إلی نطاق البحث الدینی تحت تأثیر نظریة علم الظواهر التی طرحها هوسرل. المکوّنات الأساسیة لعلم الظواهر عبارة عن: وصف الظواهر الدینیة بشکل مجرّد بعید عن التبیین، الترکیز علی الوعی الکامن فی الظواهر الدینیة، و مواجهة الاختزالیة، والابتعاد عن الافتراضات المسبقة والمعلومات القبلیة، والسعی إلی معایشة تجربة الدین بذاته. معرفة ظاهرة الدین تفتقر إلی مکوّنات منظومة معرفیة متکاملة. و لهذا لا یمکن اعتبارها علماً قائماً بذاته و یتحلّی بمقوّمات معرفیة تامة. معرفة ظاهرة الدین فی أجدی أحوالها وأکثرها فاعلیة لا تعدو أن تکون مجرّد توجّه یُعزی إلی حالة التجمیع ولیس علماً قائماً بذاته و لا منهجاً للتجمیع. إنّ التوقّف عند الوصف والتغاضی عن التبیین والتبریر، رداءة الوقایة والعلاج فی الاختزالیة، البناء علی مفاهیم عامّة و غامضة، والافتقار إلی نموذج تحقیقی واضح و مقررات معیّنة لمنهج البحث، و انعدام الأسالیب الکفوءة تُقاس بها النظریات فی مقام الحکم علیها، والتوغّل فی التجمیع، کل ذلک کان سبباً فی أن یصبح فهم ظاهرة الدین بمثابة منطق فهم الدین.

چکیده فارسی:فیزیکی انگاری پیشینی و پسینی، در فیزیکی انگاشتن جهان (و به طور خاص، ذهن یا نفس)، با یکدیگر هم رای هستند و فیزیکی انگاری را در مقام رهیافتی مابعدالطبیعی در باب تعیین ماهیت ذهن، حالات ذهنی، و ویژگی های ذهنی تایید می کنند. محل نزاع و اختلاف میان این دو تلقی در این مساله نهفته است که: آیا صدق و کذب فیزیکی انگاری وابسته به شناخت پذیر بودن برخی حقایق خاص به طور پیشینی است یا نه؟ حامیان فیزیکی انگاری پیشینی بر لزوم این وابستگی تاکید می کنند؛ ولی دسته مقابل منکر آن هستند.مقاله حاضر صورت بندی نقدی است بر فیزیکی انگاری بر مبنای واکاوی این اختلاف. نگارنده که در این مساله، خود با فیزیکی انگاران پیشینی موافق است، استدلال خواهد کرد که برای صدق فیزیکی انگاری، وجود رابطه استلزامی از هر دو نوع آن (استلزام دلالت شناختی و استلزام شناختی)، میان امر فیزیکی و ذهنی، ضروری است. با این حال، نگارنده امکان چنین شناختی را منتفی می داند و دست کم روابط استلزامی از نوع معرفتی آن را مورد انکار قرار می دهد. او با پیمودن این مسیر، تلاش می کند تا کذب فیزیکی انگاری را نشان دهد.   چکیده عربی:تشترک النظرة الفیزیائیة القبلیة و البعدیة فی الرأی حول الرؤیة الفیزیائیة للعالم (و بشکل خاص الذهن أو النفس)، و یؤیدان النظرة الفیزیائیة فی مقام المقاربة الماورائیة فی باب تعیین ماهیة الذهن و الحالات و الخصائص الذهنیة. و محل النزاع و الاختلاف بین هاتین النظرتین تکمن فی هذه المسألة: هل صدق الرؤیة الفیزیائیة مرهون بقابلیة معرفة بعض الحقائق الخاصة بشکل قبلی أو مسبق أم لا؟ أتباع النظرة الفیزیائیة القبلیة یؤکدون علی لزوم و ضرورة هذا الارتباط، بینما ینکره اتباع النظرة الفیزیائیة البعدیة.اعتمدت هذه المقالة المنهج النقدی للنظرة الفیزیائیة علی أساس تحلیل هذا الاختلاف. کاتب هذا المقال متفق مع النظرة الفیزیائیة القبلیة فی خصوص هذه المسألة، و یستدل علی وجود علاقة استلزامیة ضروریة بین کل من النوعین (استلزام الدلالة المعرفیة و الاستلزام المعرفی) بین الأمر الفیزیائی و الذهنی من أجل صدق النظرة الفیزیائیة. و مع ذلک ینکر الکاتب إمکان مثل هذه المعرفة أو لا أقل إنکار العلاقات الاستلزامیة المعرفیة لها. و یسعی إلی بیان کذب النظرة الفیزیائیة فی مسار بحثه للمسألة.

للامتحان دور بالغ فی العمل التربوی ویعدّ جزءاً هاماً من العملیة التربویة ومن أکثر الوسائل المستخدمة فی التّقویم فی العملیة التعلمیة؛ فهو یکشف عن قدرات المتعلّمین، ویقیس مستوی تحصیلهم ویوفَّر المعلومات الأساسیة لتحدید مستوی الکفاءة وتحسین الظروف التعلیمیة، تأسیساً علی هذا تعدّ صیاغة الأسئلة وفق أسلوب مؤاتٍ من أهم الأمور التی یجب أن یضعها المدرس نصب عینیه لأنّه إذا صیغت الأسئلة بشکل مناسب کانت أداة جیدة لقیاس ما تهدف إلی تحقیقه. تهدف هذه الدراسة إلی تحلیل أسئلة الامتحانات النهائیة لمبحث اللغة العربیة فی العام الدراسی 1395 وفق مستویات بلوم المعرفیة فی الفروع الثلاثة: الإنسانیة والتجربیة والریاضیة؛ للوقوف علی مدی مناسبة أسئلة الامتحانات النهائیة للأهداف التی وضعت من أجلها الکتب العربیة. استخدم فی هذه الدراسة المنهج الوصفی بأسلوب تحلیل المضمون، وتکون أداة الدراسة استمارة التحلیل وفق تصنیف بلوم لمستویات أهداف المجال المعرفی، وصنّف البحث أسئلة الامتحانات النهائیة لمبحث اللغة العربیة علی شکل تکرارات، وحساب نسبها المئویة. عینة الدراسة هی نفسها مجتمع الدراسة والمتمثلة فی جمیع أسئلة الامتحان النهائی لمادة اللغة العربیة للعام الدراسی 1395 فی فروع العلوم الإنسانیة، والتجربیة والریاضیة. أخیراً وصل البحث إلی أنّ واضعی أسئلة الامتحان النهائی لمادة اللغة العربیة فی العام الدراسی 1395 رکزوا وبشکل کبیر جدا علی المستویات الدنیا کالفهم والتطبیق، أمّا المستویات العلیا کالتحلیل، والترکیب، والتقویم، فکان الترکیز علیها ضئیلاً وخلصت الدراسة إلی أن هذه الأسئلة لا تساعد المتعلّمین علی تطویر مهارات التّفکیر العلیا.

الاستعارة المفهومیة من أهم معطیات الّلسانیات المعرفیة وعلم الدّلالة المعرفی. علی أساس هذه النظریة قسم عظیم من نسقنا التصوری ونظامنا الذهنی، استعاری طبیعة وفقا لخصائصه الذاتیة. الاستعارة تُبنینُ مناهجنا التفکیریة والإدراکیة فمعرفتنا فی جمیع الأبعاد ترتبط ارتباطا وثیقا بالاستعارة. بما أنّ المفاهیم الأخلاقیة انتزاعیة ماهیة وطبیعة لأنّها ترتبط بالخصائص الروحیة و الفکریة المجردة فللاستعارة دور هامّ فی الأخلاق والنصوص الأخلاقیة. فمثلا الکرم، الشجاعة، الصبر، الحزم، البخل، الجبن وغیرها من الفضائل والرذائل کلها مفاهیم مجرده غیر مجسدة لایمکن تصورها عادة إلّا بالاستعارة. نستطیع أن ندرس کتاب نهج البلاغة بوصفه نصا دینیا أخلاقیا بمناهج مختلفة. هذا البحث یحاول عبر المنهج الوصفی– التحلیلی، دراسة المنظومة الأخلاقیة لنهج البلاغة من حیث کیفیة توظیف الاستعارة لتکوین النظام الأخلاقی بدراسة استعارات «التقوی وهوی النفس» مستخدما نظریة الاستعارة المفهومیة. یهدف البحث التعرف علی دور الاستعارة فی الأخلاق وکیفیة بنینة الاستعارة فی نهج البلاغة. فرضیة البحث هی: أنّ للاستعارات المفهومیة دورا هاما فی النظام الأخلاقی العلوی وقد استخدمالإمام علی (ع) الاستعارات الوضعیة والابداعیة العدیدة والمتنوعة لتعریف وتجسیم المفاهیم الأخلاقیة وخاصة مفاهیم التقوی وهوی النفس. تدلّ نتائج هذا البحث علی أنّ للاستعارة مکانة متمیزة فی النظام الأخلاقی العلوی وأنّ الإمام علیا (ع) استخدم الاستعارات البنیویة والأنطولوجیة والاتجاهیة والإبداعیة لتعریف التقوی وهوی النفس وماهیتهما وآثارهما.أهمّ الحقول المبدئیة لتعریف التقوی وماهیتها هو الزاد، الحصن، الملجأ، الحاجزة، مطیة ذلول، الأرض المناسبة، الماء، الثیاب، المنارة، الوسیلة، الانسان، المنجی، شیء قیم، الغایة، الحبل، الطریق، المطهر، الدواء وأهمّ الحقول المبدئیة لتعریف هوی النفس وماهیتها هو الانسان، العدوّ، الشیء، المطیة الجموح، الشریک القرین، المصارع، الجار، الجدار، المدیة، البئر، القائد المضلّ.

چکیده فارسی: گراهام اُپی فیلسوف معاصر استرالیایی، خداناباور طبیعت گراست که هرگونه علت ماوراء الطبیعی را انکار می کند. مسئله تحقیق این است که؛ مبانی اُپی در جایگزینی طبیعت گرایی به جای خداباوری چیست؟ یافته های تحقیق که با روش تحلیلی برهانی به دست آمده، نشان می دهد؛ مبانی معرفت شناختی، روش شناختی و هستی شناختی اُپی که بر اساس آن طبیعت گرایی را باورپذیرتر از خداباوری می داند واقع بینانه نیستند و دارای چالش ها و لغزش های اساسی است. در معرفت شناختی؛ نگرش وی از برهان موفق با چالش های عدیده ای روبه روست؛ در روش شناسی، استنادش بر اصل سادگی است اما وی با ادعای سادگی طبیعت گرایی در برابر خداباوری، پاسخ درخوری در برابر سوالات زیادی که مطرح می شود فراهم نمی آورد و معضلات فلسفی کلامی در باب آن را برطرف نمی سازد. در هستی شناختی نیز طبیعت گرایی جایگزین برتری برای خدا نیست و احتمال جایگزینی طبیعت گرایی به جای خداباوری بسیار ضعیف است؛ هم چنین اُپی تبیین درستی از علیت ندارد و علیت را با اصل موجبیت خلط کرده است. (چکیده عربی: غراهام أوبی، الفیلسوف الأسترالی المعاصر، ملحد طبیعی ینکر أی أسباب خارقة للطبیعة. فمسألة البحث هی: ما هی مبادئ أوبی فی استبدال المذهب الطبیعی بدلاً من الإیمان بالله؟ تظهر نتائج التحقیق التی تم الحصول علیها باستخدام الطریقة التحلیلیة للأدلة؛ الأسس المعرفیة والمنهجیة والأنطولوجیة لأوبی، والتی علی أساسها یعتبر المذهب الطبیعی أکثر تصدیقاً من التوحید، لیست واقعیة ولدیها تحدیات وانزلاقات أساسیة. ففی نظریة المعرفة تواجه وجهة نظره حول الحجة الناجحة تواجه العدید من التحدیات. فی المنهجیة، ویعتمد علی مبدأ البساطة، ولکن من خلال ادعاء بساطة المذهب الطبیعی ضد الإیمان بالله، فإنه لا یقدم إجابات کافیة علی العدید من الأسئلة التی أثیرت ولا یحل المشاکل الفلسفیة من هذا الباب. وفی علم الوجود، المذهب الطبیعی لیس له بدیلاً للأفضلیة بالنسبة لله، وإمکانیة استبدال المذهب الطبیعی بالتوحید ضعیفة للغایة؛ وأیضًا أوبی لیس لدیه تفسیر صحیح للعلیة(السببیة) وقد خلط العلیة مع مبدأ الحتمیة. )

چکیده فارسی:معرفت انسان به واجب الوجود و توجه به محدودیت های این معرفت، از موضوعاتی است که ابن سینا در فلسفه خود به آن توجه ویژه ای داشته است. از نظر بوعلی با آن که انسان دچار محدودیت های معرفتی بسیاری است، اما باب معرفت الهی به کلی مسدود نمی باشد. از نظر او انسان توانایی نیل به ذات و حقیقت موجودات را ندارد و آن ها را از طریق لوازم و خواص آن ها می شناسد. در باب حق تعالی نیز شناخت از طریق همین لوازم که اوصاف او را تشکیل می دهد، صورت می گیرد. مهم ترین لازم باری تعالی، وجوب وجود است. دیگر اوصاف باری تعالی با وساطت وجوب وجود درک می شود. در باب تصدیق وجود حق تعالی، ابن سینا به شیوه های مختلف ناشی از اختلاف سطح معرفتی انسان ها توجه داشته است. او سطح متوسط تصدیق را ناشی از براهین طبیعی و از سوی عامه مردم دانسته است که از موجودات دیگر بر خداوند استدلال می کنند و سطح عالی تصدیق را ناشی از براهین فلسفی و از سوی صدیقین دانسته است. علاوه بر برهان، شیخ به مشاهده عقلی واجب تعالی نیز توجه داشته است.   چکیده عربی:أثار اهتمام ابن سیناء فی الفلسفة بشکل بالغ معرفة الله بواجب الوجوب و مضائق هذه المعرفة. علی الرغم من أن ابن سیناء یری الإنسان محاطا بکثیر من العوائق المعرفیة إلا أنه لایعتقد بأن باب معرفة الله قد أغلق کاملا. برأیه أن الإنسان لیس قادرا علی إدراک الذات و حقیقة الکائنات بل یدرکها عن طریق لوازمها و خصائصها. کما هو الأمر بالنسبة إلی الله تعالی فإن معرفته تتحقق عن طریق هذه اللوازم التی تنعکس فی صفاته. فأهم لازم لذاته تعالی وجوب وجوده. فإن سائر الصفات لاتدرک إلا بواسطته. ففی مجال تصدیق الذات اعتمد ابن سیناء عدة مناهج منبعثة من المستوی المعرفی للبشر. فاعتبر المستوی المتوسط للتصدیق متخذا من البراهین الطبیعیة لعامة الناس و التی یستدلون بالمخلوق علی الله تعالی. و اعتبر المستوی العالی للتصدیق متخذا من البراهین الفلسفیة و المقدمة من قبل الصدیقین. فإنه إضافة إلی البرهان إعتنی الشهود العقلی للواجب تعالی.